İstanbul'da Deniz Ulaşımının Gelişimi

İstanbulun fethinden bir müddet sonra

şehirle, sahil köyleri arasında muntazam kayık seferleri tesis edilmiş ve bu seferler hakkında muhtelif devirlerde nizamlar konulmuştur..

1677 senesinde Marmara, Haliç ve

Boğaziçinde 17 kayıkçı iskelesi vardı.

Bu iskelelere bağlı kayıkların mecmuu(toplamı) 1458 adetti..

Haliç ve Boğaziçindeki kayıkçıların

Türk olmasına mukabil Kumkapı, Yenikapı, Samatya gibi iskelelere bağlı kayıkçıların çoğunu Rumlar teşkil ediyordu..

İstanbul kayıkçıları her sene 110 nefer kürekçi verirlerdi. Bu kürekçileri, kayıkçıların kethüdası,

yiğitbaşıları ve ihtiyarları seçerdi..

İstanbul sularında hususi binek vasıtası olan piyade ve sandallardan sonra halkı taşıyan ve eşya nakleden kayıklar muhtelif isimler alırlardı;

Pazar kayıkları, Mumhane sandalları, At kayığı, Ateş kayığı, Mavna, Çektirme, Preme ve Kurita.

17. asırda İstanbul kıyıları arasındaki münakale(ulaştırma) premelerle yapılıyordu. Premeler iki, dört ve altı kürekli olurlardı ve yelkende kullanılırdı..

Genç kadınların erkeklerle premelere binmemeleri hususunda da premeciler kethüdasına; -Şer-i şerife mualif taze avratlar levend tayfasile premeye girip gezmekten hazer edesen!. diye hüküm ğönderiliyordu..

İstanbulun toplu insan deniz vasıtaları Pazar kayıklarıydı. İskeleler arasında insan ve eşya nakleden bu kayıkların herbiri 50-60 kişi taşırdı..Bir günde birer ikişer nöbet sefer yaparlardı..

Pazar kayıkları üç, dört çifte olur,

her küreği ayakta olmak üzere bir adam çekerdi..

Bazı şahıslar, iskelelere Pazar kayıkları vakfederlerdi..Boğaziçi iskelelerinden bir çoğunda bu şekilde vakfedilmiş Pazar kayıkları çalışırdı..

Kavak iskelesinde Sultan Mecid`in..

Yeniköyde Çavuşzade Elhaç Mustafa Efendinin..Beykozda Cezayirli Ahmed Paşanın..Bebekte Şeyhülislam Çelebizade İsmail Asım Efendinin..Kanlıcada İskender Paşanın vakfettikleri Pazar kayıkları vardı..

Boğaziçinin..Mirgün, Beylerbeyi, Kuzguncuk, Üsküdar, Beşiktaş, Ortaköy, Arnavutköy, İskelelerinde I. Abdulhamidin vakfından pazar kayıkları çalışırdı..

1806 senesinde I. Abdulhamid Han, kendi vakfından olan 10 Pazar kayığının inşasına 

28 bin 591, 5 kuruş sarfedilmişti..

Pazar kayıkları içlerinde oturmak için birer kilim bulunur ve yolcuların su içmelerine mahsus maşrapalar bulunurdu. Pazar kayıkları için ayrıca köylerde kayıkhaneler ve iskeleler yapılırdı..

1826 senesinde Üsküdarda büyük iskele ve Balaban iskelelerinde 3, Ortaköyde 2, İstavrozda, Hasköyde, Balatta birer Pazar kayığı çalışıyordu. Diğer iskelelerinde kalabalığına göre muhtelif adette kayıkları vardı..

1841 senesinde bir Pazar kayığı ayda 300 kuruş kadar irat getirir ve bütün takım ile beraber 12000 kuruşa satılabilirdi. 

Tahlis kayığı; saray halkı ve eşyasını taşıyan bu kayıklarda saray içinde yapılır. Saray mızıkası, göçlerde bazı eşya ve hassa atları bu kayıklarla taşınırdı..

Boğaziçinde sert havalarda bazı Pazar kayığı kazalarına tesadüf edilirdi..

1843 tarihli bir gazete böyle bir kazayı haber vermektedir;

Fırtınalı geçen Perşembe günü Beykozdan İstanbula müşteri ile dolu bir Pazar kayığı, gelirken fırtına sebebile Sarayburnu açığında su fıçıları ile yüklü olan bir kayığa çatıp Pazar kayığı içindeki 3 hatunun suya düştüğü zatı şahane tarafından görülmüş ve derhal tahlis kayığı gidip çıkarmış ve Saray-ı Mülükaneye götürülüp hamama vas ve herbirine birer takım libas ve atiyeler ihsan edilmişti..

Boğaziçi ile Haliçte işlemek üzere, Evkaf(Vakıflar) Nezaretinin muhtelif iskelelerde yaptırdığı Pazar kayıkları çoğalınca bunların idaresi 1837 senesinde Evkafta 750 kuruş maaşla bir Kayıkçılar Kitabetine bağlanmış ve 10 yerdede Kayıkçılar Kethüdası kurulmuştu..

Şirket-i Hayriyenin tesisinden sonra da Pazar kayıkları faaliyetine devam etmişti.. Vapurlardan daha ucuza insan ve eşya taşıyan bu kayıklara fakir halkın rabeti eksilmemişti..

O zamanlar, Boğaziçinin her köyünde bulunan

Pazar kayıkları fakir ahalinin işine yaradığından köyün o vakitki tabirile, eşrafının himayeleri altında olmasıda Boğaziçi ananelerinden biriydi..

Akşamları, kayık ile mehtabı tertib eden kimsenin..saz takımı için kendi bulunduğu köydeki Pazar kayığını kiralamasıda bu anane iktizasındandı..